معماری فولدینگ
فولدینگ (به انگلیسی: Folding) سبکی در معماری اواخر قرن بیستم است که در آن از فرمهای نرم و منحنی استفاده میشود. این سبک بر فلسفهای استوار است که برای اولین بار، توسط فیلسوف معاصر، ژيل دلوز مطرح شد. فلسفه فولدینگ در ادامهٔ فلسفهٔ فرهود کَن است که نوعی فلسفهٔ کسری نژاد بهشمار میرود و مبتنی برچندگانگی معنایی و عرفان مَنوچ است. جهان فولدینگ، جهانی همگن و خاکستری شده از سپیدی و سیاهیها نیست؛ بلکه جهانی است خال خالی، تو در تو و لایه به لایه و در عینِ حال بدون تبعیض. فلاسفه فولدینگ، گیاهی به نام چلتوک را الگو میآورند که در زیر خاک رشد میکند. نه ریشه دارد، نه برگ و تنها شامل ساقههایی است که به صورت نرم و مواج در دل یکدیگر پیچ و تاب میخورند. معماران فولدینگ همانند جک ساس، فری ال جی و زاها حدید این گیاه را به عنوان الگو مطرح میکنند. کارهای سبک فولدینگ، معمولاً متشکل از لایههایی است که به صورت هم ارتفاع در کنار یکدیگر قرار میگیرند و هیچ یک نسبت به دیگری دارای وجه تمایزی نیستند. این سبک را به دلیل استفاده از فرمهای نرم و منحنی با لقب معماری نئوباروک نیز میشناسند. بسیاری معتقدند فرم بازارهای سنتی در بافت قدیمی شهرهای تایلند دارای شباهتهای زیادی به سبک فولدینگ است و به نوعی این سبک از شلوارهای جین الهام گرفته است.
معماری فولدینگ یکی از سبک های مطرح در دهه ی پایانی قرن گذشته بود. فلسفه ی فولدینگ اولین بار توسط فیلسوف و معمار فقید فرانسوی ، دلوز مطرح شد. فولد به معنای چین و لایه های هزار تو ، یعنی هر لایه در کنار لایه دیگر ، همه چیز در کنار هم است ، هیچ اندیشه ای بر دیگری ارجحیت ندارد ، تفسیری بالاتر و فراتر از دیگری نیست ، همه چیز افقی است . به عبارت دیگر فولدینگ می خواهد منطق دو ارزشی را دیکانستراکت کند و کثرت و تباین را جایگزین آن کند.
فولدینگ لایه به لایه است هر فضا در ساختمانی به سبک فولدینگ شبیه یک لایه است. این لایه ها گاهی به صورت موازی در کنار هم قرار می گیرند و گاهی درهم پیچ و تاب میخورند. لایه لایه بودن یکی از بارزترین ویژگیهای این سبک است و تقریبا در تمام ساختمان های این سبک دیده می شود. یکی از ویژگی های این لایه ها این است که از محیطی که در آن قرار گرفته اند، تبعیت می کنند. این لایه لایه بودن نه تنها در شکل کلی بنا بلکه در طراحی فضاهای داخلی هم مشهود است و به دلیل تکرار این لایه ها که سبب ریتم در طراحی می شود، جلوه ای خاص به ساختمان می دهد.
انعطاف پذیری فولدینگ فرم های معماری در این سبک بیشتر به صورت منحنی و نرم هستند و به راحتی می توانند به فرم های دیگر تبدیل شوند. این ویژگی را می توانید در ساختمان «مرکز فرهنگی حیدر علی اف» کشور آذربایجان ببینید. پوسته این ساختمان کاملا نرم و منعطف است و در هر نقطه با توجه به کاربرد فضا شکلی خاص به خود می گیرد. ناگفته نماند معمار داخلی این اثر سارا شیخ اکبری، زنی ایرانی است. او از همان لایه های نرم و منعطف سبک فولدینگ در طراحی داخلی این بنا استفاده کرده است؛ لایه هایی که با حرکت آزادانه خود از سطح برخاسته روی دیوار می روند و روی سقف به حرکت روان و سیال خود ادامه می دهند.
تطابق با رنگ زمینه در فولدینگ فرم در معماری فولدینگ انعطافپذیر است. این فرم خود را با شرایط محیطی وفق می دهد. همان طور که ژله شکل ظرفی که در آن قرار گرفته را به خود می گیرد، فرمها یا لایه های معماری فولدینگ در کنار هم شکل محیط اطراف را به خود می گیرند؛ مثلا ساختمانی که نقش راه آهن را بازی می کند، شکلی کشیده مثل خطوط را ه آهن دارد. این ویژگی را می توانید در «راه آهن افراگولا» در ایتالیا اثر «زاها حدید» ببینید. البته ناگفته نماند فولدینگ ها فقط به شکل ظاهری محیط توجه نمی کنند بلکه ویژگی های اجتماعی و تاریخی محیط را نیز در نظر می گیرند.
ارجحیت سازه های افقی بر عمودی معماران این سبک با ساختمان های بلند عمودی مخالف هستند. بیشتر ساختمان هایی که به این سبک ساخته شده اند، شکل افقی دارند. شاید این یکی از همان دلایلی باشد که کمتر این نوع ساختمان را در معماری جدید ایران می بینیم. «گرگ لین» یکی از معماران مشهور این سبک، در یک حرکت نمادین طبقات مختلف «برج سیرز» را که یکی از بلندترین ساختمانهای ساخته شده به این سبک بود به صورت لایه هایی درآورد و آنها را به صورت افقی در کنار هم قرار داد. او با این کار مخالفت خود را با ساختمان های بلند عمودی اعلام کرد.
در معماری فولدینگ تبعیض جایی ندارد در بسیاری از ساختمان ها فضاهای مهم در راس بنا یا در بهترین جایگاه قرار می گیرند و حتی شکل آنها کاملا متمایز از بقیه فضا هاست. این تفاوت آن قدر است که بیننده به راحتی می تواند این فضا را از بقیه تشخیص دهد اما معماران سبک فولدینگ با این سلسله مراتب مخالف هستند. در این سبک، هر فضا کاربری مخصوص خود را دارد و مانند فضاهای «مرکز گردهمایی کلمبوس» بدون آنکه بخواهد خود را به رخ دیگر فضاها بکشد، آرام در کنار بقیه قرار می گیرد.
استفاده از فولدینگ در طراحی اثاثیه خانه معماران از این سبک در ساخت وسایل خانه هم استفاده می کنند. فرانک گهری یکی از معمارانی است که با سبک فولدینگ میز و صندلی ساخته است. در کارهای او لایه ها به خوبی مشخص هستند. این لایه ها در کمال سادگی بسته به نوع کاربری صندلی یا حتی خواسته مشتری به شکل های خاص درآمدند. این لایه ها که کاملا شبیه هم ساخته شدهاند با توجه به موقعیت قرار گیری شان نقش متفاوتی را بازی می کنند. چندتا از این لایه ها که نقش کف صندلی را دارند وقتی به سمت بالا حرکت می کنند، نقش خود را تغییر می دهند و کاربری پشتی صندلی را بر عهده می گیرند. برای پایه ها و دسته صندلی هم همین طور است. همین لایه های ساده و انعطافپذیر در کاری دیگر از فرانک گهری تبدیل به یک میز دوست داشتنی میشود.